BIELANKA

Bielanka słynie głównie z wyrobu dziegciu. Ze względu na to, iż do dziś mieszka w niej jeden z ostatnich rzemieślników, który wyrabia metodą tradycyjną gonty wieś tą objęto badaniami terenowymi prowadzonymi pod kątem łyżkarstwa i wyrobu drobnych przedmiotów z drewna. Bielanka (nazwa w j. łem. Бiлянка – Bilanka) to wieś położona w województwie małopolskim, w powiecie gorlickim, w gminie Gorlice, 5 km na południe od drogi krajowej 28 Nowy Sącz – Gorlice. Miejscowość ta o powierzchni 1014 ha od północy graniczy z Szymbarkiem, od południowego wschodu z Leszczynami (gmina Uście Gorlickie) a od południowego zachodu z Łosiem (gmina Ropa).

Bielanka (obok innych części sołectw z gminy Gorlice: Szymbarku, Bystrej, Ropicy Polskiej) wchodzi w skład Południowomałopolskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, który w sumie zajmuje powierzchnię 362 402 ha i położony jest na terenie 7 powiatów[1]. Miejscowość, której nazwa  najprawdopodobniej pochodzi od potoku o jasnej (biłej) wodzie, istniała już w roku 1480 r., wtedy to odnotowano ją jako część spadku po Pawle Gładyszu[2].

W wykazie obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego pod numerem 286 wpisano  bielańską cerkiew p.w. Opieki NMP, A-363 z 14.03.1984 (NSz), z kolei pod numerem 287 widnieje zapis: szkoła łemkowska, spichlerz, A-359 z 10.11.1983 (NSz)^[3].

Cerkiew pw. Opieki Najświętszej Marii Panny w Bielance zbudowana została prawdopodobnie w 1773 r., a w 1913 r. ją odnowiono. Po pożarze w 1947 r. kiedy to dachy świątyni strawił pożar, budynek wyposażono w dach dwuspadowy. W latach 60. XX w. rozpoczął się proces przywracania cerkwi pierwotnego wyglądu,  który zakończył się w 2000 r. Zarówno dach, ściany nawy jak i prezbiterium i wieże okryte są gontem. Dach wieńczą baniaste hełmy z pozornymi latarniami, które pokryte są po części blachą. Cechą charakterystyczną dla świątyni jest pomalowana w górnej części na kolor niebieski wieża. Wnętrze świątyni zdobi polichromia z 1913 r. Do najciekawszych elementów wyposażenia należy ikonostas z 1783 r. w. oraz ikony św. Mikołaja oraz Narodzenie Matki Bożej z XVII w. umieszczone na ścianach babińca[4]. W świątyni odbywały się nabożeństwa prawosławne, greckokatolickie i rzymskokatolickie. Zgodnie z art.2. Ustawy z dnia 19 grudnia 2009 r. o uregulowaniu stanu prawnego niektórych nieruchomości pozostających we władaniu Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, cerkiew pw. Opieki Najświętszej Marii Panny w Bielance  stała się własnością Archidiecezji Przemysko-Warszawskiej obrządku greckokatolickiego (bizantyjsko-ukraińskiego)[5]. W związku z tym w 2010 r. rozpoczęły się przygotowania do zbudowania nowej, parafialnej świątyni prawosławnej w Bielance. Budowniczym murowanej cerkwi był Tadeusz Batory, prezes firmy CERTUS. Poświęcenie placu pod budowę nowej cerkwi miało miejsce 4 września 2010 r., kamień węgielny pod świątynię wmurowano 23 czerwca 2012 a już 7 września 2014 r. poświęcono gotową cerkiew pod wezwaniem Opieki Matki Bożej i Poczajowskiej Ikony Matki Bożej. Dokonał tego metropolita Sawa w asyście arcybiskupów przemyskiego i nowosądeckiego Adama, lubelskiego i chełmskiego Abla, białostockiego i gdańskiego Jakuba oraz biskupów gorlickiego Paisjusza, siemiatyckiego Jerzego i supraskiego Grzegorza[6].

Powyżej wsi, w dolinie powstała w XIX w. huta szkła działająca do 1868 r. Jeśli chodzi mieszkańców to wiemy, że w 1921 r. mieszkało tu 24 rzymskich i 367 greckich katolików i 13 żydów.

Z Bielanką związany jest Paweł Stefanowski – postać nietuzinkowa. W swoim domu od 1962 r. prowadził prywatne Muzeum Łemkowskie, archiwum i bibliotekę.  W 2002 r. w dawnej szkole w Bielance (o której była mowa wyżej), po uprzednim jej wyremontowaniu na własny koszt, utworzył stałą ekspozycję tegoż Muzeum. Jak pisze Helena Duć-Fajfer: „Jeśli mówić o panteonie najbardziej zasłużonych dla Łemkowyny postaci – to Pa­weł Stefanowski znalazł się w nim już dawno, głównie ze względu na skuteczność i wieloaspektowość swojego zaangażowania. Sama tylko lista (bez bliższej charakterystyki) jego osiągnięć na polu społecznym i artystycznym zdumiewa swą długością i zasięgiem, zwłaszcza kiedy uświadomimy sobie w jak trudnych czasach i warunkach działał”^[7]. Dalej mówi o Stefanowskim po pierwsze jako powojennym łemkowskim polityku, który od połowy lat 50. XX w. domagał się praw obywatelskich dla Łemków, słał odezwy, petycje, protesty; w późniejszym czasie zaangażowanym w działalność polityczną o charakterze ruchu obywatelskiego. W 1989 r. powołuje on Obywatelski Krąg Łemków w Polsce „Господар” po to by walczyć o zwrot majątków łemkowskich (głównie lasów) skonfiskowanych w ramach akcji „Wisła”.  Dwa lata później w 1991 r. ruch ten staje się bazą dla Rusińskiego Demokratycznego Kręgu Łemków w Polsce. Po drugie Stefanowski był również etnografem, badaczem, kolekcjonerem, archiwistą i konserwatorem[8]. Jak zwraca uwagę Helena Duć-Fajfer „Własnym trudem, poszukiwaniami, samokształceniem zdobył wyjątkowo szeroką, rozbudowaną, ale też krytycznie ustosunkowującą się do wielu propagandowych źródeł, wiedzę о Łemkach i Łemkowynie. (…) Uchodził za najbardziej kompetentnego znawcę spraw łemkowskich, uczonego Łemka, dysponenta materiałów, książek, dokumentów, umożliwiającego dostęp do rzetelnej, niezafałszowanej wiedzy”[9]. To właśnie Paweł Stefanowski jako pierwszy w 1971 r. opublikował w „Naszym Słowie” skrócony akt urodzenia Nikifora, z którego dowiadujemy się jak brzmiało prawdziwe nazwisko tego utalentowanego malarza – Epifan Drowniak[10]. Wcześniej w 1969 r. ukończył etnografię na Uniwersytecie Wrocławskim, broniąc pracy p.t. Zmiany w tradycyjnym rolnictwie i hodowli po wojnie na przykładzie wsi Bielanka[11]. Dużo publikował (m.in. w  czasopiśmie „Nasze Słowo”, z którą współpracował przez trzydzieści lat począwszy od 1956 r.) a jego artykuły mają charakter zarówno publicystyczny jak i popularno-naukowy.  Prowadził liczne badania terenowe, podczas których dokonywał nagrań historii mówionej i dokumentował dawną architekturę. Interesował się szczególnie dawnymi pieśniami i strojami łemkowskimi, które jeśli to było tylko możliwe skupował. Na bazie własnych zbiorów utworzył wspomniane wyżej Prywatne Muzeum (wraz ze stałą jego ekspozycją mieszczącą się w dawnej szkole i spichlerzu) oprócz tego w 2001 r. powołał do życia Muzeum Łemkowskiego Rzemiosła. Ale to nie wszystko. Wspierał zarówno eksponatami jak i wiedzą merytoryczną inne placówki muzealne, jedną z nich było Muzeum Łemkowskiej Kultury w Zyndranowej[12]. Po trzecie jak pisze cytowana Duć-Fajfer „Był Stefanowski rewitalizatorem kultury i tradycji łemkowskich. (…) Celebrował tradycję i pamięć kulturową używając jej jednocześnie jako głównego wyznacznika w reinwencyjnym micie odrodzenia i trwania Łemkowyny. Dlatego był jednym z inicjatorów działań przełomowych dla odrodzenia łemkowskiego ducha czyli wzniesienia pomnika ku czci Łemków – ofiar II wojny światowej w Uściu Gorlickim (dawniej: Ruskim), w 1963 r. Cały czas angażował się również w animowanie żywego ruchu artystycznego w łemkowskich wsiach, dokąd z wysie­dlenia powrócił niewielki procent dawnych mieszkańców. (…) Sam prowadził trzy zespoły artystyczne (taneczne, teatralne, chóry) w Bielance, Łosiu i Komańczy (…). Praca Stefanowskiego polegała na integrowaniu środowiska, scalaniu i kontynuacji dawnych tradycji. Zaprosił do Bielanki Jarosława Trochanowskiego, żeby stworzył i poprowadził Zespół Pieśni i Tańca „Łemkowyna” (w 1969 r.), zaś sam przez lata prowadził konferansjerkę w zespole. Ponadto wchodził w skład Komitetu Organi­zacyjnego pierwszych Łemkowskich Watr”[13]. Stefanowski był także poetą, którego twórczość lokowana i interpretowana jest w ramach powysiedleńczego nurtu łemkowskiej autoprezentacji. Należy przy tym pamiętać, że „oprócz wierszy o dużej mocy retorycznej, esencjalnych i wzorcowych dla łemkowskiej autoprezentacji i reinwencji, Stefanowski na różnych etapach życia stworzył szereg utworów okolicznościowych: lekkich, często żartobliwych, o płynnej pieśniowej melodyce, nawiązujących do estetyki folklorowej, często aluzyjnych, przywołujących wspomnienia osób, zdarzeń miłosnych, miłych chwil, epizodów życiowych”[14]. O tej postaci można by jeszcze wiele pisać…Na koniec powróćmy jeszcze na chwilę do teraźniejszości.

W Bielance znajduje się jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej a także Koło Gospodyń Wiejskich i filia Ośrodka Kultury Gminy Gorlice. Omawiając historię ale i współczesność wsi Bielanka nie sposób nie wspomnieć o działających od września 2016 r. Warsztatach Terapii Zajęciowej. Zostały one przeniesione z Dominikowic, gdzie były prowadzone od wczesnych lat 90 XX w. Jak czytamy na stronie WTZ Bielanka: „(…) Ze względu na rosnące koszty utrzymania wcześniejszej placówki budynku parafialnego tzw. „Ochronki” w Dominikowicach, oraz brak środków finansowych i prawnych na przeprowadzenie remontu, postanowiono o przeniesieniu Warsztatów z Dominikowic do Bielanki do nowowyremontowanego budynku po starej szkole”[15].