KUNKOWA

Wieś położona w wąskiej dolinie nad potokiem Przysłupianka, nazywany dawniej w swoim dolnym odcinku na terenie wsi Kunkowska Rzeka. Potok zasilany jest kilkoma strugami: te, które wypływają ze stoków góry Łysiec nazywają się Obszarski Potok i Cykliniacki Potok; ten często wysychający i płynący ze stoków Wierchu nazywa się Sucha Nowica. Główna grupa zabudowań położona jest w dolinie, która jest otoczona z trzech stron pasmami górskimi:

– od północy wznosi się góra Łysiec (662 m n.p.m.) ze stokami: Huszcz, Debria, Gruń i Pod Gruniem;

– od północnego zachodu wieś otacza wschodnia część Pienin Gorlickich z górą Czerteżyki (628 m n.p.m.) wraz ze stokami Obłazia i Grabina;

– od południa wieś okala góra Kopa (672 m n.p.m.) dawniej zwana Szczob (Szczeb, Sczeb);

– od wschodu wznosi się rozległe i łagodne, zalesione pasmo zwane Wierchem[1].

Przy drodze do cerkwi, koło dawnej szkoły a dzisiejszej świetlicy wiejskiej, znajduje się pamiątkowy obelisk postawiony w rzekomą 600 letnią rocznicę powstania wsi w 1991 r.  Błędną informację o tym, że Kunkowa została założona w 1391 r. (i wymieniona w dokumencie Władysława Jagiełły z tego roku) podał skądinąd wybitny badacz Stanisław Kuraś. Utożsamił on Kunkową z miejscowością Kunczowa leżącą w Beskidzie Sądeckim[2]. Jeśli chodzi o etymologię nazwy wsi to nie ma pewności, K. Rymut[3] sugeruje,  że pochodzi ona od nazwy osobowej Kunek,  z kolei A. Piecuch[4] nazwę wywodzi od kun – myśliwskich lub kłusowniczych pułapek na zwierzęta. Ten ostatni pisze: „Kunkowa była wymieniana w dokumencie z 1512 mówiącym o wtórnej lokacji na prawie wołoskim Uścia (ob. Uścia Gorlickiego). Wówczas to Gładysze: Jan, Jakub i Stanisław odnawiają dla krajnika Uścia, Jaszkonisza przywilej lokacyjny, oznaczają jego granice i mówią, że jeden z należących do Uścia obszarów jest pod Kunkową”[5]. Kolejna wzmianka o Kunkowej pochodzi z 1599 r. i pojawia się w związku z tzw. Kluczem Klimkowskim. W owym roku od Samuela Branickiego cały wspomniany klucz wraz z wymienioną w nim wsią Kunkową (zwaną wówczas Homkowka) sprzedał podstarości grodzkiemu bieckiemu Janowi Potockiemu. Kunkowa przeszła w posiadanie syna Jana – Adama, a po jego śmierci odziedziczyła ją Zofia z Przypkowskich. W roku 1646 Kunkowa przechodzi w posiadanie syna Adama – podczaszego chełmskiego Jerzego z Potoka Potockiego[6]; zakupił on i pozostałe wsie Kresu Klimkowskiego. Po jego śmierci właścicielką dóbr staje się jego żona Urszula z Glińskich Potocka, a później córka Marianna, żona stolnika Ziemi Przemyskiej Kaspra Wojakowskiego. W roku 1722 Kunkowa staje się własnością syna Marianny i Kaspra –  Michała, którą sprzedaje ją trzy lata później chorążemu krakowskiemu i sędziemu grodu bieckiego Stanisławowi Łętowskiemu[7]. Dalsze perypetie własnościowe wsi zwięźle opisuje A. Piecuch: „Po jego śmierci [Stanisława Łętowskiego – przyp. autor] wsią władała cała rodzina Łętowskich. Od 1751 r. była to Joanna Łętowska, wnuczka Stanisława, która wniosła Kunkową do małżeństwa z Tadeuszem Siedleckim. Pod koniec XVIII w. właścicielem wsi była ich córka Anna z Siedleckich Pawłowska. W pewnym okresie sołtysostwo kunkowskie dzierżyli wywodzący się zapewne z sąsiednich Leszczyn sołtysi, na co pośrednio wskazuje nazwisko jednego z nich. Funkcję tę piastował Teodro Lesczyński Dzwonczyk, który był jednocześnie w Kunkowej właścicielem warsztatu stolarskiego. W 1792 r. właścicielem Kunkowej był ród Siedleckich”[8].

Jedną z bardziej znanych postaci żyjącą w XIX w. w Kunkowej był niewątpliwie Orest Hładyk. To ważna postać w historii Ziemi Gorlickiej:  radny powiatowy za czasów cesarstwa austro-węgierskiego, który razem z innymi osobistościami przyczynił się do powstania pierwszego szpitala w Gorlicach. W jaki sposób? O swoim pradziadku tak opowiada Stefan Hładyk: „Jako człowiek na ówczesne czasy majętny, wydelegował ze swojego gospodarstwa w Kunkowej parę koni, wóz i człowieka, który został pomocnikiem murarza. Pradziad udzielił wsparcia na miesiąc, co poczytywane było jako akt wspaniałomyślności”[9]. W związku z tym, że Orest Hładyk biegle posługiwał się językiem niemieckim pełnił funkcję tłumacza na dworze dziedzica Goetza w Klimkówce. Przez okres 32 lat pełnił funkcję wójta gromady Kunkowa, symbol jego władzy – łańcuch, można oglądać w Muzeum Regionalnym PTTK w Gorlicach. Po zakończeniu pańszczyzny Orest Hładyk zakłada w Kunkowej karczmę, było to ważne miejsce odpoczynku i wyszynku dla kupców, handlarzy i rzemieślników podróżujących wtenczas po jarmarkach. Miał on także swój udział w budowie wzniesionej w 1868 r. cerkwi, gdzie pełnił funkcję starosty cerkiewnego i psalmisty[10]. Pierwsza cerkiew w Kunkowej została wybudowana w latach 1665–1666 dzięki staraniom mieszkańców Jana Maxymiaka i Szymona Barny. Sto lat później rozpoczęto, trwającą 6 lat, jej przebudowę, zmieniono pokrycie dachu wprowadzając zrębowe kopuły. Istnieją przypuszczenia, że obecna cerkiew, ta z 1868 r., powstała w wyniku całkowitej przebudowy cerkwi już istniejącej. Pewnym jest, że kolejne odnawianie cerkwi, zaliczanej do grupy w typie północno-zachodnim (wariant młodszy) miało miejsce w latach 1904-1905. Świątynia ma tradycyjny, trójdzielny i wydłużony rzut z prezbiterium usytuowanym od wschodu, zbudowanym na planie kwadratu, trójbocznie zakończonym, z dobudowaną od północy zakrystią. Babiniec (przednawie) przylega do prostokątnej nawy, wnętrze budowli wyposażone jest w okna: po jednym od południa i od północy w babińcu, po dwa w nawie od południa i północy oraz po jednym od południa i wschodu w prezbiterium; zakrystię od północnej strony oświetla jedno okno.  Ściany boczne cerkwi oszalowano pionowo położonymi gontami[11]. Od zachodu postawiona jest słupowo-ramowa, zbudowana na planie kwadratu, wieża pełniąca funkcję dzwonnicy (której słupy nośne ujmują babiniec). Prostokątne drewniane drzwi na wieżę znajdują się po zachodniej jej stronie.

Wiemy, że szkoła w Kunkowej istniała już w 1880 r., a powstała z inicjatywy Maksyma Hładyka, syna wspomnianego Oresta. Dzieci uczyły się w szkole wieczorami, ponieważ w ciągu dnia musieli wywiązywać się ze swoich obowiązków na gospodarstwach. Maksym Hładyk (zm. 1937 r.) założył także czytelnie i koło teatralne a także sprowadził do szkoły dyrygenta świeckiego chóru[12]. Na przełomie XX i XXI w. szkoła funkcjonowała jako jedna z najmniejszych szkół w Polsce: w 1998 r. uczęszczało do niej 6 a w 2000 r. 7 uczniów. W 2000 r. szkoła nosiła nazwę „Mała szkoła im. Jacka Kuronia w Kunkowej”, wynikało to z tego, iż polityk ten (jako przewodniczący Poselskiej Komisji Mniejszości Narodowych i Etnicznych), był osobiście zaangażowany w sprawę utrzymania szkoły i brał udział w mediacji jaka miała miejsce pomiędzy rodzicami a wójtem Gminy Uście Gorlickie[13].

            Jeśli chodzi o liczbę mieszkańców omawianej wsi, sytuacja wyglądała następująco. W 1665 r. wieś zamieszkiwano 65 osób, w 1777 r. – 140, w 1879 – 284[14].  Jak podaje J. Czajkowski w 1785 r. było we wsi 250 grekokatolików, w 1890 r. – 306 a w 1928 r. – 385[15].   Na przełomie XIX i XX w. na emigracji – głównie w USA – przebywało 20 % mieszkańców Kunkowej. W 1890 r. tereny wsi zajmowały ok. 560 ha (966 morgów) gruntów[16].