STEFAN ROMANIK

Stefan Romanik (1942-2013) z Nowicy.  Syn Michała (1910-1991) i Joanny (z Penkalów, 1910-1985). Uważany za jednego z ostatnich łyżkarzy potrafiących sprawnie wykonać łyżki na tokarce sznurkowej.

Łyżki wyrabiali również jego przodkowie: ojciec i dziadek. Sam zaczął je wyrabiać jako dorosły mężczyzna w wieku 27 lat[1]. Pytany o to, czy to od ojca nauczył się robić łyżki odpowiada:

„Nie, ja to kiedyś tylko widziałem jak ojciec robił, ale nie robiłem tą metodą. Dopiero jak przyszła moda na te różne pokazy w skansenach, to musiałem sobie przypomnieć i nauczyć się sposobu robienia łyżek na tokarce smykowej”[2].  Pracował gównie w mokrym drewnie jaworowym, który jego zdaniem bardzo dobrze się obrabia. Do obróbki wybierał drzewo rosnące w lesie w jego północnej strony, co miało zapewnić mu miękkość i ułatwić późniejszą pracę. Średnio wykonywał w ciągu  dziesięciu godzin dwadzieścia cztery duże łyżki. Pytany o to, czy wystarczy miesiąc na naukę robienia łyżki tradycyjną metodą odpowiedział: „ja nie robiłem jakiś czas, ale wiedziałem, z której strony się złapać, jak mnie zaprosili do Sącza, to tydzień trenowałem, żeby mi jakoś wyszło. Jak trzeba gdzieś pokazywać trzeba pracować szybko, sprawnie i tak żeby wyszła łyżka. Taki, co nigdy to  w tydzień się nie nauczy. Tu trzeba mieć talent, ostre narzędzia są, można zrobić łyżkę do momentu, co wyrzyna się dołek, no i nie będzie uważał, to wyszczypie i już po łyżce”[3].  Stefan Romanik był zapraszany przez różne placówki muzealne, skanseny, domy kultury z pokazami tradycyjnego wyrobu łyżek, tym samym aktywnie promował to rzemiosło i szerzej łemkowską kulturę. Przy wyrobie łyżek używał m.in.: tokarki ręcznej, dziada (kobylicy), siekierki, dłut, riżca (skobliczki), ośnika; część z jego narzędzi pochodziła jeszcze sprzed II wojny światowej. Wtedy to we wsi mieszkał Rom – poniżej Stefana Romanika, który był kowalem i to właśnie on „robił wszystko: dłuta, riżce, siekiery, co było potrzebne”[4] .

---